Chula Social Engagement: ระบบนิเวศทางวัฒนธรรมในบริบทสังคมสูงวัยที่จังหวัดน่าน

          จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยดำเนินพันธกิจเพื่อสังคมสู่อำเภอทุ่งช้าง จังหวัดน่าน โดยคณะศิลปกรรมศาสตร์ วิทยาลัยประชากรศาสตร์ และศูนย์เครือข่ายการเรียนรู้เพื่อภูมิภาค (ศคภ.) จัดโครงการสร้างความเข้มแข็งระบบนิเวศทางวัฒนธรรมจังหวัดน่าน เพื่อรองรับสังคมสูงวัยอย่างยั่งยืน ร่วมกับโรงเรียนทุ่งช้าง หน่วยจัดการต้นน้ำบ้านน้ำสอด ระหว่างวันที่ 9-15 มิถุนายน 2568

          จากการติดตามวัฒนธรรมดนตรีกรุ่งของชาวกึมมุ (ขมุ) ที่กำลังจะสูญหาย ทั้งครูภูมิปัญญา การสืบทอดวิธีการสร้างเครื่องดนตรี ผู้ตัดไม้ไผ่ และผู้ซายกรุ่งในพิธีทำขวัญข้าวเมื่อข้าวตั้งท้อง ตลอดจนความอุดมสมบูรณ์ของพันธุ์ไม้ไผ่ 5 ชนิด ซึ่งใช้สร้างเครื่องดนตรีกรุ่งของชาวกึมมุ บ้านน้ำสอด ตำบลทุ่งช้าง อำเภอทุ่งช้าง จังหวัดน่าน วิทยาลัยประชากรศาสตร์ จุฬาฯ ร่วมกับคณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาฯ บูรณาการศาสตร์เพื่ออนุรักษ์ระบบนิเวศทางวัฒนธรรม ในบริบทสังคมสูงวัยด้วยการออกแบบการจัดทำแผนที่ดิจิทัล ผสมผสานข้อมูลเชิงประชากร ทั้งในด้านการเพิ่มขึ้นของผู้สูงอายุ การย้ายถิ่นของวัยแรงงาน การลดลงของเด็กเกิดใหม่ และคุณภาพชีวิตของประชากรในบริบทสังคมสูงวัยที่บ้านน้ำสอด ผนวกกับข้อมูลด้านวัฒนธรรมดนตรีชาติพันธุ์ที่พบว่าครูภูมิปัญญาล้วนเป็นผู้สูงอายุที่มีบทบาทสำคัญในการสืบทอดวัฒนธรรมดนตรีกรุ่งนี้ให้อยู่คู่บ้านน้ำสอดตลอดไป

          ผศ.ดร.รักชนก คชานุบาล คณบดีวิทยาลัยประชากรศาสตร์ จุฬาฯ กล่าวว่า การเข้าใจข้อมูลและสถานการณ์ประชากร ตลอดจนความโดดเด่นทางศิลปวัฒนธรรมของผู้นำชุมชนและสมาชิกชุมชน เป็นปัจจัยสำคัญในการพัฒนาชุมชนและคุณภาพชีวิตของประชากรอย่างยั่งยืน ดังนั้น การส่งเสริมให้คนในพื้นที่ ซึ่งเป็นเจ้าของข้อมูลเป็นผู้ออกแบบชุดข้อมูลและเรียนรู้การจัดการข้อมูลด้วยตนเอง ตลอดจนการสร้างการมีส่วนร่วมของสมาชิกชุมชนในการบริหารจัดการข้อมูล จึงเป็นสิ่งที่สำคัญยิ่ง

          การทำงานครั้งนี้ ผศ.ดร.รักชนก คชานุบาล คณบดีวิทยาลัยประชากรศาสตร์ จุฬาฯ อ.ดร.นพวรรณ พจน์พิศุทธิพงศ์ รองคณบดีฝ่ายวิจัย และคุณกิตติศักดิ์ เรืองมั่น นักวิจัย ได้จัดการอบรมการเก็บข้อมูลออนไลน์ การจัดทำแผนที่ข้อมูลดิจิทัล และการแสดงผลของข้อมูลชุมชนบ้านน้ำสอด หมู่ที่ 12 ตำบลทุ่งช้าง อำเภอทุ่งช้าง จำนวน 90 ครัวเรือน ประชากร 314 คน เพื่อการวางแผนพัฒนาประชากรและวัฒนธรรม โดยมีผู้เข้าร่วมอบรมจำนวนทั้งสิ้น 32 คน ประกอบด้วย ผู้ใหญ่บ้านและผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้านน้ำสอด จำนวน 4 คน นักเรียนโรงเรียนทุ่งช้างที่มาจากชุมชนบ้านน้ำสอดจำนวน 11 คน และคุณครูโรงเรียนทุ่งช้าง 4 คน และนักเรียนโรงเรียนทุ่งช้าง 13 คน ซึ่งจะมีการนำไปต่อยอดเพื่อการใช้ในการพัฒนาชุมชนในมิติต่าง ๆ ต่อไป

         

         ศ.ดร.ขำคม พรประสิทธิ์ คณบดีคณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาฯ กล่าวว่า ข้อมูลศิลปวัฒนธรรมผนวกกับข้อมูลประชากรศาสตร์จะทำให้เกิดทิศทางที่ชัดเจนในการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมที่กำลังจะสูญหายไป และจัดกระบวนการถ่ายทอดให้กับเยาวชนได้อย่างชัดเจนมากขึ้น  การออกแบบการจัดเก็บข้อมูลครั้งนี้เป็นการเริ่มต้น “บ้านน้ำสอดโมเดล” สร้างคุณภาพชีวิตทั้งด้านการอนุรักษ์วัฒนธรรมดนตรี และจะได้ขยายโครงการสู่พื้นที่บนภูเขาสูงของอำเภอทุ่งช้าง จังหวัดน่าน เพื่อความยั่งยืนต่อไป

         

         รศ.ดร.พรประพิตร์ เผ่าสวัสดิ์ รองคณบดีฝ่ายวิรัชกิจ คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาฯ ได้นำนิสิตสาขาวิชาดุริยางคศิลป์ไทย คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาฯ จำนวน 14 คน จัดอบรมดนตรีไทยให้กับนักเรียนโรงเรียนทุ่งช้างจำนวน 22 คน เพื่อฟื้นฟูวงดนตรีไทยให้กับโรงเรียนตามเจตนารมณ์ของโรงเรียนเป็นครั้งแรก พร้อมด้วย ผศ.ดร.พัชรินทร์ สันติอัชวรรณ รองคณบดีฝ่ายบริหาร และ อ.ดร.พิมพ์วิภา บุรวัฒน์ นิสิตเก่าภาควิชานาฏยศิลป์ คณะศิลปกรรมศาสตร์ ถ่ายทอดการ “ฟ้อนหมัดคำ” ให้กับนักเรียนโรงเรียนทุ่งช้างจำนวน 25 คน เพื่อเป็นการปูพื้นฐานในการต่อยอดการศึกษาของนักเรียนด้านศิลปวัฒนธรรมในอนาคต การฟ้อนหมัดคำเป็นผลผลิตจากกิจกรรม Photo Voice ปีงบประมาณ 2567 ของคณะศิลปกรรมศาสตร์ ทั้งด้านการสร้างสรรค์ท่ารำและการประพันธ์เพลงประกอบการแสดง ซึ่งได้รับการตอบรับเป็นอย่างดีจากปราชญ์และศิลปินอาวุโสของจังหวัดน่าน

          ขอขอบคุณ ผศ.ดร.นพดล กิตนะ ผู้อำนวยการศูนย์เครือข่ายการเรียนรู้เพื่อภูมิภาค จุฬาฯ ที่ได้ให้การสนับสนุนการสร้างมิติใหม่ทางด้านการอนุรักษ์ ฟื้นฟู ศิลปวัฒนธรรม และด้านประชากร อีกทั้งยังสนับสนุนการจัดกิจกรรมของคณะศิลปกรรมศาสตร์ภายใต้พันธกิจสังคมของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยอย่างต่อเนื่องเป็นเวลาเกือบ 2 ทศวรรษ

          การดำเนินกิจกรรมครั้งนี้ถือเป็นมิติใหม่ในการสืบสานพันธกิจของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย การสานต่อ การบุกเบิกงานด้านชุมชน โดยเฉพาะการดูแลระบบนิเวศทางวัฒนธรรมในบริบทสังคมสูงวัยอย่างยั่งยืน
 

• Facebook
• Twitter
• Line