จุฬาฯ เป็นผู้นำคลังสมบัติ “เพลงเรื่อง” ของดนตรีไทย

15 พฤศจิกายน 2568

ศ.ดร.ขำคม พรประสิทธิ์ คณบดีคณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาฯ เป็นประธานกล่าวเปิดโครงการสัมมนาวิชาการทางดุริยางคศิลป์ไทย เรื่อง “บทบาทของเพลงเรื่อง : บริบท พัฒนาการ และการปฏิบัติ” และได้รับเกียรติจาก อ.ดร.สิริชัย ชาญฟักจำรูญ ศิลปินแห่งชาติ และศิลปินประจำมหาวิทยาลัย เป็นประธานจุดธูปเทียนบูชาครูในพิธีเปิดโครงการสัมมนา โดยความร่วมมือระหว่างคณะศิลปกรรมศาสตร์ สำนักบริหารศิลปวัฒนธรรม และศูนย์เชี่ยวชาญวัฒนธรรมดนตรีไทย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อวันอังคารที่ 11 พฤศจิกายน 2568 ณ หอแสดงดนตรี อาคารศิลปวัฒนธรรม จุฬาฯ

“เพลงเรื่อง” นับเป็นคลังสมบัติของผู้เรียนดนตรีไทย การบรรเลงเพลงเรื่องหมายถึงการบรรเลงบทเพลงติดต่อกันเป็นชุดโดยมีระเบียบวิธีการบรรเลงเฉพาะสำหรับการใช้งานเป็นกรณีพิเศษ เช่น งานกฐินพระราชทาน เพลงเรื่องมีสำนวนเพลง หรือ “มือฆ้อง” แตกต่างเพลงตับ เพลงชุด เพลงเกร็ด เพลงเถา เพลงละคร และเพลงโหมโรง
เพลงเรื่องมีความสำคัญเป็นอย่างยิ่งในฐานะบทเพลงที่นักดนตรีไทยจำเป็นต้องเรียน เนื่องจากเพลงเรื่องแต่ละสำรับมี “มือ” สำคัญตั้งแต่เบื้องต้นเป็นประถมไปจนถึงมือเดี่ยว เพลงเรื่องเป็นตัวชี้วัดสมรรถนะของผู้สอนและผู้เรียน สะท้อนวัฒนธรรม จิตวิญญาณ และภูมิปัญญาของดุริยางคศิลปินในการร้อยกรองเพลงเป็นหมวดหมู่เข้าร่วมกันอย่างเป็นระบบ มีระเบียบการแบ่งประเภทของเพลงเรื่องไว้อย่างรัดกุม เพลงเรื่องจึงมีความสง่างาม ศักดิ์สิทธิ์ นำไปสู่ความสมบูรณ์ในการประกอบพิธี ทั้งยังประโยชน์แก่ผู้เรียนทั้งด้านทักษะ และทฤษฎี ถือเป็นขุมทรัพย์แห่งความรู้ของนักดนตรีไทย
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยโดยสำนักบริหารศิลปวัฒนธรรมได้ดำเนินโครงการบันทึกข้อมูลเพลงไทยทุกประเภท โดยเฉพาะเพลงเรื่องมาเป็นระยะเวลากว่า ๔ ทศวรรษ เพื่อรวบรวมเป็นฐานข้อมูลเสียงและภาพคลังข้อมูลดนตรีไทย จัดเก็บและเผยแพร่ ณ หอสมุดดนตรีไทย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ต่อมายังได้สนองงานในพระราชดำริสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารีที่ทรงเล็งเห็นความสำคัญของเพลงเรื่อง ทำให้ได้รับความร่วมมือจากหลายหน่วยงาน หลายสำนักดนตรีมาบันทึกข้อมูลเพลงเรื่องไว้จำนวนมาก จึงจัดได้ว่าเป็นชุดข้อมูลที่สำคัญทางศิลปวัฒนธรรมที่สุดชุดหนึ่งของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
เมื่อครั้งเริ่มต้นโครงการบันทึกเสียงข้อมูลเพลงไทย ศูนย์ส่งเสริมวัฒนธรรมแห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (ชื่อเดิมของสำนักบริหารศิลปวัฒนธรรม) ได้เชิญนักดนตรีไทยที่มีชื่อเสียงมาบันทึกเสียงที่บ้านคุณครูประสิทธิ์ ถาวร (ศิลปินแห่งชาติและศิลปินแห่งมหาวิทยาลัยท่านแรก) ผู้วางรากฐานหลักสูตรดนตรีไทยของคณะศิลปกรรมศาสตร์ ฐานข้อมูลเพลงเรื่องที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้รวบรวมไว้มีคุณค่าอเนกอนันต์เป็นอย่างยิ่งของประเทศไทยที่จะได้สืบทอดต่อไปให้กับนักวิจัยและผู้สนใจในรุ่นหลังอย่างไม่ขาดช่วง
การจัดโครงการสัมมนาทางดุริยางคศิลป์ไทยเรื่อง เพลงเรื่องของคณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาฯ จึงเป็นการสืบทอดเจตนารมณ์ของจุฬาลงณ์มหาวิทยาลัยในการทำความเข้าใจเพลงเรื่อง และสร้างความตระหนักรู้เกี่ยวกับคุณค่าของเพลงเรื่อง และเป็นเวทีในการแลกเปลี่ยนความรู้ ประสบการณ์ มุมมองจากผู้ทรงคุณวุฒิ ครูดนตรี และดุริยางคศิลปิน ซึ่งจะนำไปสู่แนวทางการอนุรักษ์ สืบสานเพลงเรื่องให้คงอยู่ รวมทั้งปรับใช้ได้อย่างเหมาะสมในบริบทสังคมปัจจุบัน

การสัมมนาเริ่มต้นด้วยการประโคมไว้อาลัยบทเพลงเรื่องนางหงส์โดยวงดนตรีไทย คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ควบคุมและฝึกซ้อมโดย รศ.ดร.ภัทระ คมขำ หัวหน้าภาควิชาดุริยางคศิลป์ คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาฯ เพื่อน้อมถวายอาลัยสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

การจัดสัมมนาในครั้งนี้ได้รับความกรุณาจากวิทยากรบรรยายและสาธิตเผยแพร่องค์ความรู้เกี่ยวกับเพลงเรื่อง ตลอดจนส่งเสริมการอนุรักษ์และสืบทอดมรดกทางดนตรีไทยในรูปแบบเพลงเรื่อง ผู้ฟังได้รับความรู้และเกิดความกระจ่างมากขึ้น และสามารถนำไปต่อยอดในการศึกษาเพลงเรื่องได้ต่อไป โดยได้รับเกียรติจาก รศ.พิชิต ชัยเสรี (ผู้เชี่ยวชาญด้านดนตรีไทย) อ.ดร. สิริชัยชาญ ฟักจำรูญ (ศิลปินแห่งชาติ) คุณครูปี๊บ คงลายทอง คุณครูไชยยะ ทางมีศรี (ศิลปินแห่งชาติ) เป็นที่ปรึกษาโครงการ พร้อมด้วยวิทยากรจากสำนักดนตรี หน่วยงานราชการ สถาบันการศึกษา กองดุริยางค์สี่เหล่าทัพ ได้แก่ กองดุริยางค์ทหารบก กองดุริยางค์ทหารเรือ กองดุริยางค์ทหารอากาศ สำนักการสังคีต กรมศิลปากร มหาวิทยาลัยบูรพา มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา มหาวิทยาลัยราชภัฏนครปฐม

คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาฯ ขอขอบพระคุณ อ.ศักดิ์ชัย ลัดดาอ่อน ข้าราชการบำนาญ สำนักการสังคีต กรมศิลปากร อ.ชาตรี อบนวล คุณครูอาวุโส/อาจารย์พิเศษภาควิชาดนตรีไทย มหาวิทยาลัยราชภัฏบ้านสมเด็จเจ้าพระยา อ.พิทักษ์ จรรย์นาฏย์ คุณครูอาวุโส/ผู้เชี่ยวชาญพิเศษสาขาดนตรีไทย ภาควิชาดนตรี คณะมนุษย์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ คุณครูปิยะ แสวงทรัพย์ ดุริยางคศิลปินอาวุโส สำนักการสังคีต กรมศิลปากร

การจัดสัมมนาโครงการสัมมนาทางดุริยางคศิลป์ไทยเป็นส่วนหนึ่งของรายวิชาสัมมนาดุริยางคศิลป์ไทย นิสิตชั้นปีที่ 3 สาขาวิชาดุริยางคศิลป์ไทย คณะศิลปกรรมศาสตร์ คณะนิสิตได้ค้นคว้าข้อมูลเอกสารวรรณกรรมที่เกี่ยวข้อง สัมภาษณ์ผู้ทรงคุณวุฒิ ปรึกษาคณาจารย์เพื่อนำเสนอความแตกต่างของการบรรเลงเพลงเรื่องในอดีตกับปัจจุบันที่เปลี่ยนแปลงตามบริบทของยุคสมัย ดำเนินรายการโดย รศ.ดร.ภัทระ คมขำ หัวหน้าภาควิชาดุริยางคศิลป์ คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาฯ ได้รับความสนใจจากนิสิต นักศึกษา และนักเรียนจากจังหวัดระยอง จังหวัดชลบุรี จังหวัดอุทัยธานี รวมทั้งเขตพื้นที่กรุงเทพมหานครและปริมณฑล ผู้สนใจเข้ารับชมและรับฟังจากนักเรียนระดับประถมศึกษา ระดับมัธยมศึกษา นิสิตนักศึกษา ได้ร่วมแลกเปลี่ยนคำถามและข้อคิดเห็นร่วมกับผู้ทรงคุณวุฒิอย่างทั่วถึง นับเป็นนิมิตหมายอันดียิ่งที่เพลงเรื่องจะมีผู้สืบทอดในทศวรรษต่อไปในวงกว้างมากยิ่งขึ้น